De meesten van ons willen het goede doen. Of dit nu gaat over onze relatie, de opvoeding, de minder bedeelden onder ons of de vluchtelingen die huis en haard achterlieten. We zouden willen dat we iets konden doen. Echter, als we in de situatie zitten, hebben we de neiging het goede doen in te ruilen voor vermijding, de andere kant opkijken…de makkelijke weg zeg maar. We gaan het niet aan met onze geliefde uit angst om gekwetst te worden, we koken niet iets meer voor onze buren uit onzekerheid of ze het wel waarderen. We steken niet actief onze handen uit de mouwen om vluchtelingen te helpen. Het kan weleens teveel zijn. Lichtelijk schuldig voelend wentelen we ons nogmaals in ons eigen bevoorrechte leventje. Shoppen nogmaals online, plannen een etentje met vrienden en boeken een nieuwe vakantie. Ik doe het, jij doet het, wij hebben met elkaar de neiging dit te doen. Dit is een natuurlijke reactie. Ondanks dat we het goede willen doen.
Empathie tonen is de allerbeste vervolg op ‘Sorry’
Schuldgevoel geeft ons een moreel kompas en tegelijkertijd kan het ons in mechanismes doen ronddolen die onze verbinding met anderen en onszelf, schaden. Dé oplossing om jezelf te verlossen van schuldgevoel, is jezelf toestaan in de schoenen van de ander te staan. Te voelen wat de ander voelt. Jezelf daarvoor openstellen. Empathie nodigt je uit om niet meer te denken in goed of fout (de stem van het ego) maar juist om contact te maken met de pijn van de ander. Dat is overigens precies de reden waarom we de neiging hebben om empathie voor de ander te vermijden: het doet pijn om de pijn van de ander te zien en daar zo dichtbij te komen. En toch is empathie de sleutel om van je schuldgevoel af te komen. Het voorziet in een krachtige drijfveer om de ander te helpen zijn/haar kwetsuur te herstellen en tegelijkertijd help je jezelf door verantwoordelijkheid te nemen en door je eigen pijn heen te gaan. Hoe kun je dit in de praktijk brengen?
Stel je maar eens voor: Gerald is manager en hij heeft Joska toegezegd dat zij de promotie krijgt waar ze al die tijd al op wacht. Eigenlijk praat Gerald voor zijn beurt want het is uiteindelijk Mira die daarover de eindbeslissing neemt. Als de dag aanbreekt waarop bekend wordt wie de volgende teamleider wordt, is het niet Joska die de job krijgt, maar André. Joska is boos op Gerald. Ze voelt, naast teleurstelling, de pijn van het verlies van vertrouwen in haar manager. Gerald heeft 2 keuzes; ofwel Joska uitleggen dat hij er écht vanuit was gegaan dat hij Mira’s steun had in deze, of hij luistert; is aanwezig bij het verdriet dat Joska heeft. Laat haar in alle ruimte haar verhaal doen, sluit aan bij haar teleurstelling en blijft ontvangen. Ook als hij voelt dat het hem ook raakt. Hij voelt zich schuldig.
We kennen ongetwijfeld allemaal die momenten zoals hierboven beschreven. In heel veel verschillende contexten kunnen we ons schuldig voelen over de onhandige keuzes die we maken. En de geschreven en ongeschreven regels die we overtreden; het vertrouwen dat we daarmee op het spel zetten. We ontkennen, gaan excuses aandragen en/of in heel veel gevallen, gaan we over tot onszelf bekritiseren. Een belangrijke instand-houder van schuldgevoel.
We kunnen anderen niet kwetsen zonder onszelf te kwetsen. We kunnen niet niet-integer zijn zonder onze eigen integriteit te verliezen. Er is een wetmatigheid die zegt dat wat we anderen aandoen, we onszelf aandoen. Zolang we onszelf blijven bekritiseren, verandert er niets aan ons slecht voelen over onszelf. We hebben zelf-compassie nodig om verder te kunnen. Je verontschuldigingen aanbieden is de eerste stap, empathie tonen is de tweede stap en een verontschuldiging naar jezelf maken, is de stap die alles bij elkaar brengt: de ander voelt zich erkent en jijzelf bevrijdt je van het juk dat schuldgevoel heet. Je hebt spijt van wat er is gebeurd en tegelijkertijd kun je jezelf in de ogen kijken met het gevoel dat je menselijk bent, foutieve keuzes maakt – bewust of onbewust – en dat je jezelf daarvoor mag vergeven. Leren van onze ervaringen betekent dat we leren lief te hebben in de onvoorwaardelijkheid van vergeving.
Schuldgevoel is een lastige emotie. Het kan je belasten met zelfbeschuldiging, je zelfgevoel beschadigen, je relaties uithollen, angst of wrok oproepen. Volgens cognitieve theoretici is het een gevolg van gedachten rondom je feitelijke of waargenomen ongewenste gedrag, gedrag waarvan je denkt dat het schade heeft toegebracht aan iemand anders, of zelfs aan jezelf, kwaadaardig of onbedoeld. Het wordt gegenereerd door zelfbeschuldigingen over wat je mogelijk hebt gedaan – of had moeten doen. Of juist wat je hebt nagelaten. Het wordt veelal veroorzaakt door echte, feitelijke gebeurtenissen, maar kan ook gebaseerd zijn op aannames. Een bekend voorbeeld hiervan is dat kinderen zich schuldig kunnen voelen door de scheiding van hun ouders.
Het doel van schuld voelen
Zoals vele emoties speelt schuld een evolutionaire rol. De emotie heeft als primaire doel om ons te leren over de sociale en culturele normen van onze groep. Het is in wezen een waarschuwing dat je iets hebt gedaan dat een sociale code heeft overtreden. Het geeft je de kans om te corrigeren wat je hebt gedaan, ervan te leren en verder te gaan, wijzer en bewuster.
Schuldgevoel is wordt door bijna iedereen weleens ervaren. Studies laten zien dat we ons gemiddeld drie uur per maand schuldig kunnen voelen. Het kan jaren en zelfs decennia rond hetzelfde thema bestaan. Soms wordt het intergenerationeel overgedragen; van ouder naar kind en verder. Hoewel schuldgevoel dient ter zelfregulering – het waarschuwt je wanneer je iets hebt gedaan of op het punt staat iets te doen dat jouw eigen persoonlijke of ccollectieve normen schendt – wanneer je niet leert om schuld te beheren en er effectief mee om te gaan, wordt het problematisch.
Wanneer krijg je er last van?
En als schuldgevoel ons in de greep krijgt, is het problematisch in de zin dat het ons functioneren belemmert. Ga maar na hoe dat er uit kan zien: iemand voelt zich schuldig —- doet pogingen het goed te maken —- het wordt niet ontvangen zoals gehoopt (sterker: verwijten blijven bestaan) — schuldgevoel neemt toe — persoon doet nog meer zijn best — ander herkent zijn/haar best doen niet als poging schuld in te lossen En voor je het weet houd je elkaar gevangen in destructief patroon.
Afhankelijk van hoe mensen in elkaar zitten, heeft schuldgevoel een andere plek. Degenen die behoorlijk intuïtief zijn, zijn bijvoorbeeld geneigd zich gemakkelijker en over de kleinste dingen schuldig te voelen. Ze hebben de neiging hun gevoelens te internaliseren terwijl ze proberen iets goed te maken. De perfectionisten onder ons zullen zich daarentegen vaak schuldig voelen – niet alleen over scheldwoorden die ze misschien tegen anderen hebben gepleegd, maar in de zin dat ze ook niet aan hun eigen verwachtingen voldoen. Idealisten kunnen ondertussen worstelen met schuldgevoel omdat ze gedreven zijn om voortdurend te streven naar dingen goed te maken, wat betekent dat ze ook verantwoordelijkheid kunnen nemen voor dingen die niet hun eigen schuld zijn. Voor anderen is schuld op een andere manier problematisch. Voor degenen die moeizaam in contact staan met hun emoties, kan het moeilijk zijn om verantwoordelijkheid te nemen voor fouten en worden fouten genegeerd of gebagatelliseerd. Excuses worden onnodig geacht. Voor anderen kan schuldgevoel nog te confronterend zijn en ze kunnen ervoor kiezen in plaats daarvan schuld te ontkennen en zelfs hun toevlucht nemen tot het slachtoffer de schuld geven om hun bewustzijn (lees: hechtingsangst) te kalmeren. Als we defensief zijn, een laag zelfbeeld hebben of een ietwat narcistisch zijn, kan schuldgevoel – in plaats van verdriet of spijt teweeg te brengen – gevoelens van woede, minachting en agressie opwekken.
De gevolgen
Schuldgevoel heeft evolutionair een functie. Het stond in dienst van de gemeenschap. Het was de emotionele corrigerende tik die de groepsnorm in stand hield. Het was een mechanisme in de strijd om de overleving. Inmiddels heeft schuldgevoel voornamelijk psychologische implicaties en is het een gevoel wat ons welbevinden in de weg staat. Externe krachten kunnen ongepaste schuldgevoelens teweeg brengen. Dat wil zeggen schuldgevoelens over dingen waar je je eigenlijk niet schuldig over zou hoeven voelen. Stereotypen, geïdealiseerde opvattingen en de verwachtingen van anderen kunnen onnodig schuldgevoelens veroorzaken, veelal rond kwesties als opvoeding of onze bereidheid om altijd prioriteit te geven aan de bevrediging van de behoeften en wensen van anderen boven het nastreven van onze eigen behoeften en wensen. Wanneer we druk van anderen voelen om dingen anders te doen, anders te zijn, verschillende dingen willen, kunnen we een schuldgevoel voelen, zelfs wanneer die druk in strijd is met wat we weten dat het beste voor ons is en zelfs met onze waarden en overtuigingen. Andere soorten ‘misplaatste’ schuld zijn overlevingsschuld (wanneer je een kritieke gebeurtenis hebt overleefd waarin anderen zijn omgekomen), scheidingsschuld (vaak ervaren door ouders, vooral moeders), ontrouwschuld (wanneer je je eigen doelen en dromen nastreeft en dit betekent dat je tegen de voorkeur van vrienden of familie ingaat) en successchuld (als we het beter doen dan belangrijke anderen en ons daar slecht door voelen). Er zijn natuurlijk ook schuldgevoelens die anderen ons kunnen toebrengen in een poging ons te beheersen of te manipuleren om te doen wat zij willen dat we doen. Dit soort druk en ervaringen en het schuldgevoel dat ze kunnen veroorzaken, kunnen aanzienlijke gevolgen hebben voor je zelfrespect en je zelfgevoel, waardoor je vermogen om authentiek te leven in gevaar komt. Ze kunnen ook een invloed hebben op uw gezondheid en welzijn in zowel fysiologische als psychologische zin.
Schuldeffecten
Schuld heeft reële en tastbare gevolgen voor onze psychologische en emotionele gezondheid wanneer we niet in staat zijn om deze effectief te beheren. Zich schuldig voelen creëert meestal een niveau van stress dat stresshormonen zoals cortisol in ons lichaam afgeeft, wat op zijn beurt hoofdpijn en rugpijn, schouderspanning en dergelijke kan veroorzaken. Het kan ook bijdragen aan hart- en vaatziekten en maag-darm en lever aandoeningen en na verloop van tijd een negatieve invloed hebben op het immuunsysteem. In termen van uw psychisch welzijn, levert schuld een belangrijke bijdrage aan zowel depressie als angst en kan grote en langdurige gevolgen hebben voor uw vermogen om relaties met anderen aan te gaan en te onderhouden. Overmatige schuld kan ook leiden tot gevolgen zoals zelfstraf in de vorm van middelenmisbruik, zelfbeschadiging en zelfs zelfmoord. Genoeg redenen om jezelf te ontdoen van schuldgevoel.
Als het makkelijk was geweest, hadden we het allang gedaan.
Hoe kom je er vanaf?
In essentie bestaat schuld uit twee delen:
neem verantwoordelijkheid voor datgene wat je hebt te herstellen;
wees mild en vergeef jezelf
Verantwoordelijkheid nemen
Verantwoordelijkheid nemen is mijns inziens de meest krachtige manier om regie te hebben over je leven. Het helpt je in het vinden van emotionele balans en het brengt rust. Van daaruit ben je in staat heldere keuzes te maken die deze verantwoordelijkheid nog eens dragen. Hoe neem je verantwoordelijkheid? In de eerste plaats gaat het wat mij betreft over jezelf eerlijk in de ogen kijken. Had ik het anders kunnen doen? Uit welke intentie heb ik gehandeld? Vraagt mijn gedrag om excuses en spijtbetuiging? Zo ja, kan ik het goedmaken? Verantwoordelijkheid nemen is zowel emotioneel herstellend voor de ander als voor jezelf.
In relatietherapie heb ik de nodige relaties opnieuw zien verbinden door verantwoordelijkheid te nemen. Het creëert ruimte om te openen. Vanuit deze openheid is contact mogelijk en uiteindelijk ligt daar de mogelijkheid om hernieuwd vertrouwen op te bouwen. In vertrouwen heeft schuldgevoel geen schijn van kans.
Jezelf vergeven
Hoewel een oprechte verontschuldiging de meest zuivere manier is om iemand tegemoet te komen die je hebt gekwetst, is het geen garantie voor vergeving; noch biedt het garanties dat een relatie continueert. Als we niet het gewenste uitkomst krijgen – namelijk vergeving door de persoon die we onrecht hebben aangedaan – kan schuldgevoel aanhouden en zelfs nog toenemen. In dit geval is vergeving van jezelf onontbeerlijk.
Met of zonder de vergeving van anderen, het is van belang dat we ook onszelf kunnen vergeven. Dat is eigenlijk de enige weg om écht verder te kunnen en het schuldgevoel plaats te laten maken voor innerlijke rust. Jezelf vergeven vereist eerlijkheid en uiteindelijk, zelfacceptatie. Het is een lastig proces en kan soms – onbedoeld – worden gezien als een poging om jezelf te verontschuldigen.
Wanneer je probeert tot zelfvergeving te komen, accepteer je niet alleen de verantwoordelijkheid voor je gedrag, maar erken je ook de psychologische en emotionele gevolgen van je gedrag voor een ander. Als je dit proces met eerlijkheid en openheid doorloopt, kom je op het punt van zelfvergeving komen; je erkent wat je hebt gedaan of nagelaten, ziet onder ogen wat het heeft betekent voor de ander. Je accepteert de verantwoordelijkheid die je hebt en van daaruit kun je nieuwe keuzes maken. Bijvoorbeeld er alles aan doen om te zorgen dat het niet meer gebeurt. Op deze manier is schuldgevoel een motivator voor verandering en bewustzijn.
Wij gebruiken cookies om onze website en onze service te optimaliseren.
Functioneel
Altijd actief
De technische opslag of toegang is strikt noodzakelijk voor het legitieme doel het gebruik mogelijk te maken van een specifieke dienst waarom de abonnee of gebruiker uitdrukkelijk heeft gevraagd, of met als enig doel de uitvoering van de transmissie van een communicatie over een elektronisch communicatienetwerk.
Voorkeuren
De technische opslag of toegang is noodzakelijk voor het legitieme doel voorkeuren op te slaan die niet door de abonnee of gebruiker zijn aangevraagd.
Statistieken
De technische opslag of toegang die uitsluitend voor statistische doeleinden wordt gebruikt.De technische opslag of toegang die uitsluitend wordt gebruikt voor anonieme statistische doeleinden. Zonder dagvaarding, vrijwillige naleving door uw Internet Service Provider, of aanvullende gegevens van een derde partij, kan informatie die alleen voor dit doel wordt opgeslagen of opgehaald gewoonlijk niet worden gebruikt om je te identificeren.
Marketing
De technische opslag of toegang is nodig om gebruikersprofielen op te stellen voor het verzenden van reclame, of om de gebruiker op een website of over verschillende websites te volgen voor soortgelijke marketingdoeleinden.
Recente reacties