Empathie in de liefdesrelatie. Hoe werkt dat?

Empathie in de liefdesrelatie. Hoe werkt dat?

Wat verstaan we onder empathie?

Het woord empathie is afgeleid van het Griekse woord empatheia, wat invoelen betekent. Empathie is dus het vermogen om de gevoelens van een ander te begrijpen door deze in te voelen. Inmiddels weten we dat mensen spiegelneuronen hebben waarmee we een idee krijgen van wat anderen voelen. Door onze spiegelneuronen kunnen we emoties aanvoelen en het gedrag van anderen betekenis geven.

Spiegelneuronen zorgen er dan ook voor dat we ons kunnen inleven in een ander. Ons empathisch vermogen is hieraan verbonden en zorgt voor onze betrokkenheid bij de ander. Ons lichaam bootst onbewust de gezichtsuitdrukking of lichaamshouding van de ander na; we reageren dan op een emotioneel niveau en bieden een of andere vorm van hulp aan.

Een negatieve interactiecirkel

Ondanks deze spiegelneuronen kunnen niet alle mensen resoneren met begrip voor wat een ander voelt. Daar zijn soms medische redenen voor (bijvoorbeeld psychische aandoeningen, autisme, enz.). Echter, de meest voorkomende reden voor een gebrek aan empathie is de negatieve cyclus waarin stellen terecht kunnen komen. De duivelse dans van aanklampen en terugtrekken. Wanneer stellen niet langer in elkaars behoeften voorzien, kunnen deze destructieve interacties ontstaan.

Wanneer we het gevoel hebben dat onze partner er emotioneel niet voor ons is, geven onze hersenen een alarmsignaal af. We gaan in de overlevingsmodus – vechten (achtervolgen), vluchten (terugtrekken) of bevriezen. Dit overlevingsmechanisme helpt ons als waarschuwing wanneer er werkelijk gevaar dreigt. Echter, in ons dagelijks samenzijn zorgt dit overlevingsmechanisme ervoor dat we niet langer in staat zijn te verbinden.

Er ontstaat een negatieve interactie cyclus waarbij beide partners getriggerd worden. Ik noem het ook wel; ‘het hechtingsalarm gaat af’. Het voorkomt dat stellen echt aanwezig kunnen zijn bij elkaar. Het is namelijk zo dat als we bezig zijn met overleven (hyperwaakzaam worden voor bedreigingen), we niet langer in staat om de boosheid of het verdriet van onze partner te ontvangen.

Empathie heeft verbinding nodig

Brené Brown liet in 2012 een prachtige korte animatiefilm zien in haar Power of Vulnerability Ted Talk. Ze laat ons op prachtige wijze zien hoe empathie eruit ziet en aanvoelt.

Het goede nieuws is dat empathie en verbinding iets is dat stellen kunnen ontwikkelen. Emotional Focused relatietherapie helpt koppels de destructieve patronen te ontrafelen die hen hebben gevangen houdt in hun reactieve cyclus. Het begrijpen van iemands houding in de cyclus, evenals de emoties en behoeften die hieronder liggen, maakt dat angstige, verontrustende gevoelens kalmeren. Het stelt koppels in staat nieuwe manieren te ontdekken om elkaar te benaderen; vanuit meer veiligheid en hernieuwd vertrouwen, kunnen zij zich verbinden.

Laat me met rust, blijf bij me!

Laat me met rust, blijf bij me!

Relaties zijn, naast een bron van vreugde, blijdschap en geluk, evenzeer pijnlijk, teleurstellend en energieverslindend. Geliefden maken ruzie, families vechten conflicten uit en ook in onze werkomgeving ontmoeten we niet altijd oprechtheid en vriendelijkheid. Iedereen die beweert niets te hebben waar zij zich boos over maken in relatie tot een ander, is aan het slaapwandelen.

Over boosheid als signaal in de duivelse dans van patronen

Boosheid is één van de meest pijnlijke emoties en daarnaast ook nog de emoties waar we het moeilijkst mee uit de voeten kunnen. Als we verdrietig zijn huilen we, als we blij zijn lachen we, als we bang zijn lopen we weg maar wat doen we in boosheid?

Het moeilijke aan boos voelen is dat het ons vaak niet laat weten wat er aan de hand is, of wat we kunnen doen om ons in bepaalde situaties beter te laten voelen in plaats van slechter.

Met schrijven over boosheid pretendeer ik niet dat je na het lezen hierover, veranderingen bij jezelf teweeg kunt brengen ten aanzien van boosheid. Misschien kun je eens bij jezelf nagaan hoe het eigenlijk zit met jouw boosheid. Maakt deze meer kapot dan je lief is of gebruik je jouw boosheid als signaal om jezelf te laten weten dat er iets aan de hand is?

Boosheid als signaal

Boosheid is een belangrijk signaal, één die zo waardevol is dat het absoluut jouw aandacht vraagt. Onze boosheid kan een boodschap zijn, dat onze rechten geschonden worden, of niet tegemoet wordt gekomen aan onze behoeften. Onze boosheid kan ons ook vertellen dat we een belangrijke emotionele kwestie in ons leven niet op de juiste plaats leggen, of dat teveel van onszelf – onze overtuigingen, waarden en ambitie – teniet gedaan wordt in de wisselwerking van de relatie. In welke hoedanigheid dan ook. Onze boosheid kan een signaal zijn dat we meer doen of meer geven dan goed voor ons is. Het kan ons waarschuwen dat de ander onze onveilig doet voelen. Net als fysieke pijn ervoor zorgt dat we onze hand instinctief terug trekken als we deze op een te hete kachel leggen, motiveert onze boosheid ons ‘nee’ te zeggen tegen datgene wat schadelijk is voor groei.

Sugar and Spice

We hebben pech! We worden als vrouw namelijk al heel jong geleerd om onze boosheid bij ons te houden, niet te uiten. Wij bestaan uit sugar and spice. Vraag maar eens aan jezelf of om je heen hoe jouw vriendinnen zich verhouden tot boosheid. Grote kans dat de meeste vrouwen zullen antwoorden dat ze moeite hebben met het uiten van zich boos voelen. Meestal gaan we huilen of worden we stil. Bitterzoet. Wij troosten, verzorgen en zijn zo stabiel als een stalen boot want het is onze taak om het anderen naar de zin te maken, te verzoenen en te beschermen. Wij doen er alles aan om welke relatie dan ook op z’n plaats te houden, alsof ons leven ervan afhangt.

Bitch

Generaliserend mag gesteld worden dat wanneer een vrouw haar boosheid uit, zij gelabeld wordt als bitch, man-wijf, feeks of iets dergelijks. Een boze vrouw is per definitie een onvrouwelijke vrouw. Aldus onze maatschappelijke kijk op vrouwen en het uiten van hun boosheid. Dus wat leren wij? Dat we onze eigen boosheid moeten vrezen want het leidt tot afwijzing. Geen wonder dat het lastig voor ons is om onze eigen boosheid te herkennen, laat staan te onderkennen. We begeven ons daarmee op glad, onzeker ijs; het ijs van het bewust worden van de signalen van boosheid en daarmee de actie van de verandering die gewenst is.

VROUWEN ZIJN ZO STABIEL ALS EEN STALEN BOOT

Boosheid verdient ons respect

De boodschap die ik hier wil overbrengen is dus om juist wel onze boosheid onder ogen te komen, er niet langer bang voor te zijn. Begin jezelf eens vragen te stellen, zoals: ‘heb ik het recht op de boosheid die ik voel?’ of ‘waar staat mijn boosheid nou eigenlijk voor?’ of ‘wat voor goeds kan de boosheid me brengen?’. Deze vragen kunnen goede manieren zijn om de boosheid die we voelen, niet langer buiten te sluiten. Het lastige met boosheid is dat het er gewoon is. Niet meer en niet minder. Boosheid is iets wat we voelen. Het is er en het heeft recht om te bestaan. Boosheid verdient ons respect en onze aandacht!

Paradoxale opdracht

Hoe moeilijk dat is, bewijst een recente situatie met Esra, een vrouw van midden 40; zij kreeg van mij de opdracht een manier te vinden haar boosheid te uiten. Zodra ze boosheid voelde, was het de bedoeling dat ze dit ging uiten. Ze mocht zelf een manier vinden. Wat ik er niet bij vertelde is dat de kans groot zou zijn, dat haar manier mogelijk niet de gewenste verlichting zou bieden. Ik wilde haar vooral bewust maken van hoezeer haar boosheid woekerde en hoe sterk haar mechanisme was dit gevoel te ontkennen. Het was dus eigenlijk een paradoxale opdracht; als de uitkomst positief zou zijn, had ze zichzelf een grote dienst verleend. Als de uitkomst in haar beleving tot niets zou leiden, had ze zichzelf ook een grote dienst bewezen, namelijk dat ze haar boosheid onder ogen kwam. De week daarop was ze niet alleen boos op iedereen uit haar gezin, ze was ook boos op mij. Ik had haar een opdracht gegeven die haar alleen maar beroerder deed voelen. Ze had ruzie gemaakt met haar geliefde en met haar kinderen en zich daar vervolgens schuldig over gevoeld. Ik was hierop voorbereid. Terwijl ze mij vertelde hoe boos ze op mij was – overigens nadat ik haar daar expliciet naar vroeg want ze liet het meer in haar houding zien – vroeg ik of ze eerder zo stilgestaan bij de boosheid die ze voelde. Nee dus!

‘In de relatie hebben we 100 procent verantwoordelijkheid’

Pleasers-syndroom

Esra leidt aan het ‘ik wil aardig gevonden’ syndroom. Dit is de vrouw die zich in relatie tot de ander wel boos kan voelen maar stil blijft, gaat huilen of zelfs kritisch wordt op zichzelf. De ‘ik wil aardig gevonden worden’ vrouw houdt zichzelf in, en vermijdt daarmee de mogelijkheid om openlijk te praten over haar boosheid. De bekende conflictvermijders. Als we ons zo gedragen, steken we alle energie in het beschermen van de ander en het in stand houden van de ‘schijnbare’ harmonie met ontkenning van jouzelf als gevolg. We verliezen daarmee het contact met onze eigen gedachten, gevoelens en datgene wat we nodig hebben om ons goed te voelen. En als dat het geval is, gaan we ons passief agressief gedragen, we gaan ‘uitstralen’.


Er is dus een andere kant van de medaille: als boosheid een signaal is, is het afreageren op anderen dus ook niet de oplossing.

Vrouwen die hun boosheid afreageren, leiden aan het ‘ik gedraag me als een bitch’ syndroom. Dit afreageren dient vooral om alles bij het oude te laten, het zorgt ervoor dat je met elkaar in een destructief stuk blijft. Het houdt al het oude in stand of verergert de situatie of de loop van de relatie.’

Wanneer de emotionele intensiteit hoog is, zullen velen van ons hun krachten gebruiken in niet-productieve pogingen om de ander te veranderen, en daarmee de boosheid te laten afnemen. Aangezien die ander dat nooit laat gebeuren, is hiermee de basis gelegd voor een patroon met destructieve gevolgen.

Om dit te illustreren, nog een voorbeeld uit de praktijk: Babette en Peter zijn een stel van  begin 30. Allebei hebben ze in vorige relaties de nodige schade opgelopen en nu hun relatie met elkaar in een lastige periode dreigt te raken, komt veel oude boosheid naar boven. Het patroon waarin ze zijn geraakt lijkt op de patronen waarin ze eerder ook zaten. Babette legt haar problemen met Peter neer bij ieder die het wil horen, Peter voelt zich hierdoor onveilig en reageert zijn boosheid hierover af op Babette. Ze zijn op een punt gekomen waarbij het lijkt alsof Babette de contacten met anderen gebruikt om haar vriend te laten zien ‘zie je wel, ik heb je niet nodig’ en Peter die alsmaar bozer wordt, reageert zich op een ineffectieve manier af op haar vriendin. Hij zegt met zijn gedrag mogelijk; ‘ik haat je, maar laat me niet alleen!’ Beiden hebben 100 procent verantwoordelijkheid voor waar ze met elkaar in terecht zijn gekomen. De strategieën die beide kiezen – als je al van een keuze kunt spreken – leidt tot meer verwijdering en eindigt, als ze niet iets anders gaan doen, in gevoelens van verraadt, lage zelfwaardering en depressie. De geschiedenis herhaalt zich. Dat is waartoe dergelijke patronen leiden.

Babette is waarschijnlijk een vrouw die niet boos kan worden. Ze wekt de schijn aardig te blijven maar de realiteit is dat ze zich passief agressief opstelt naar Peter, mogelijk zelfs met het onbewuste verlangen dat Peter dan wel toenadering zoekt. Ze manipuleert de boel wat Peter op zijn beurt aanzet om te vervallen in gedrag wat past bij het o zo vrouwelijke ‘bitch’ syndroom; de boeman. De werkelijkheid is dat Babette niet niet-aardig is en dat Peter geen bitch of boeman is maar dat ze het slechtste in elkaar naar boven halen. Een duivelse dans die ontstaat als de liefde pijn doet.

Wat nu wel duidelijk is, is dat zowel het ontkennen van je boosheid alswel het afreageren uiteindelijk tot niets leidt. Leren je boosheid als signaal te gebruiken, het omzetten in een verandering richting de ander, is een langdurig en langzaam proces. Een gracieuze sierlijke dans kost jaren van oefenen, verfijning van de veranderingsstappen en grote veiligheid en vertrouwen.  Toch zijn er wel een aantal aandachtspunten die kunt nemen als je wankele schreden wilt zetten op het podium van jouw boosheid.

Observatie

Begin eens te observeren hoe jij eigenlijk omgaat met jouw gevoel van boosheid; ga je huilen, zwijgen, geef je anderen de schuld, scherpe opmerkingen plaats je scherpe cynische opmerkingen, stort je je op je werk of reageer je je af op iemand die er misschien niets mee van doen heeft?  Als je jouw eigen stijl van omgaan met boosheid herkent, is de volgende stap om te kijken hoe deze stijl interacteert met de stijl van de ander, je geliefde bijvoorbeeld. Als je haar stijl herkent, kun je nagaan of er in de manier waarop jullie beiden met boosheid omgaan, een patroon te herkennen valt; de cirkel waar je samen inzit.

Als je denkt meer vat te hebben op jullie interactie en de patronen waarin jullie zitten, kun je ervoor kiezen eens iets anders te doen dan wat je deed. Bijvoorbeeld als je gewend bent om te zwijgen of weg te lopen, kom terug en geef op een rustige manier aan dat je boos bent.  Denk vooral in langzame en hele kleine stapjes. Alleen terugkomen terwijl je altijd wegliep, is belangrijke stap. Of in plaats van je stem te verheffen, zachter gaan praten. Kijk en ervaar maar eens goed welke verandering je daarmee in beweging zet. Wat doet jouw geliefde wat ze daarvoor niet deed? Nu je bent teruggekomen, wil ze nu wel in gesprek met je? Nu je zachter praat, kan ze nu wel naar je luisteren?

Boosheid is een belangrijk signaal. Om er opbouwend mee om te gaan, vraagt het van jou om de bron van je boosheid te achterhalen. Is het jouw manier om te voelen dat je je onveilig voelt, niet begrepen of gehoord? Voel je je eigenlijk onmachtig. Of heeft je Ego zojuist een oplawaai gekregen? Onrecht of pijn? Er zijn zoveel diepere lagen onder die boosheid. Neem je boosheid serieus en spreek je hierover uit. Leer door je boosheid herkennen van de duivelse dans in patronen en maak er een passionele Tango van.